Travmatik beyin yaralanması (Traumatic Brain Injury, TBI), dışarıdan uygulanan bir kuvvetin, örneğin düşme, trafik kazası veya şiddet olayı sonucu beynin zarar görmesi durumudur. Yara, kafa içi basınç artışı, beyin dokusu ödemi ve kanama gibi akut patofizyolojik süreçleri tetikler.
TBI, Glasgow Koma Ölçeği (GCS) ile sınıflandırılır. Hafif TBI (GCS 13–15), kısa süreli bilinç kaybı veya kafa karışıklığı ile seyreder. Orta (GCS 9–12) ve şiddetli TBI (GCS ≤ 8) ise uzamış bilinç kaybı, koma ve ciddi nörolojik bozukluklarla karakterizedir.
Beyin dokusunda oluşan mikroyapısal hasar, aksonal yaralanma ve damar yapısının bozulması, nörolojik fonksiyonun bozulmasına yol açar. Bu primer travmatik olay, sekundner olarak inflamasyon, serbest radikal oluşumu ve hücre ölümü gibi mekanizmalarla güçlenir.
Fiziksel belirtiler arasında baş ağrısı, denge kaybı, baş dönmesi, bulantı, koordinasyon bozukluğu ve görme problemleri yer alır. Şiddetli vakalarda konvülziyonlar, bilinç seviyesinde ani değişiklikler ve solunum-dolaşım fonksiyonlarında bozulmalar görülebilir.
Bilişsel etkiler; hafıza kaybı, dikkat eksikliği, yavaş bilgi işleme hızı ve yürütücü işlev bozuklukları şeklinde kendini gösterir. Hastalar planlama, problem çözme ve çoklu görev yapmada zorluk yaşarlar, bu da iş ve okul performansını olumsuz etkiler.
Duygusal ve davranışsal semptomlar arasında anksiyete, depresyon, öfke patlamaları ve sosyal geri çekilme bulunur. Psikoterapi ve gerekirse farmakoterapi ile bu problemler yönetilir, hastanın psikososyal uyumu desteklenir.
Acil müdahalede hava yolu güvenliği, dolaşım desteği ve kafa içi basınç takibi önceliklidir. İhtiyaç halinde kraniyotomi ve hematom boşaltma gibi cerrahi işlemler yapılır. Hastaneden sonra uzun süreli rehabilitasyon süreci başlar.
Rehabilitasyon programları multidisipliner olup nörofizyoterapi, ergoterapi, konuşma terapisi ve bilişsel rehabilitasyon egzersizlerini kapsar. Bu yaklaşımlar, hastanın günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlığını kazanmasına yardımcı olur.
Uzun süreli bakıma duyulan ihtiyaç; nörolojik takibin yanı sıra psikososyal destek, aile eğitimi ve yeniden topluma kazandırma hizmetlerini içerir. Aile üyelerinin eğitimi, evde bakım kalitesini artırır ve komplikasyon riskini azaltır.
Koruyucu stratejiler arasında kask kullanımı, trafik kurallarına uyma, yüksekten düşmeyi önleyici tedbirler ve iş güvenliği eğitimleri vardır. Gelecekte beyin koruyucu tedaviler ve yenilikçi rehabilitasyon teknikleri, TBI sonrası yaşam kalitesini daha da iyileştirecektir.
