Kod bağımlılığı, biri veya her iki tarafın bir ilişkideki diğer kişinin duygusal ihtiyaçlarına ve sorunlarına aşırı odaklanması, kendi sınırlarını ve özbakımını ihmal etmesi durumudur. Başlangıçta fedakarlık gibi görünen bu tutum, zamanla kişinin kendi duygularını ve hedeflerini göz ardı etmesine yol açar.
Bu model genellikle romantik ilişkilerde, aile içi dinamiklerde veya yakın arkadaşlıklarda görülür. Kod bağımlılıklarının tipik örnekleri; sürekli onay arama, hayır diyememe, başkalarının problemlerini çözme girişimine saplanma ve yaşam tatminini karşı tarafın mutluluğuna bağlama davranışlarıdır.
Kod bağımlılığının temel nedenleri arasında ergenlikte yaşanan duygusal ihmal, travmatik deneyimler, güvensiz bağlanma stilleri ve düşük özsaygı gelir. Kişi reddedilme korkusuyla kendini sürekli diğerinin beklentilerine göre şekillendirir ve çatışmadan kaçınmak için gerçek ihtiyaçlarını bastırır.
Uzun vadede kod bağımlılığı, kronik stres, tükenmişlik, içsel boşluk hissi, kaygı ve depresif belirtilerle ilişkilidir. Birey sosyal ilişkilerde kontrol oynama, aşırı yüklenme ve duygusal tükenme ile karşı karşıya kalır.
Tedavi sürecinde öncelikle sınır belirleme ve özbakım becerileri geliştirilir. Bilişsel davranışçı terapi ile “Onun mutlu olması benim sorumluluğum” şeklindeki bilişsel çarpıtmalar düzeltilir. Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT), kişi değerlerine odaklanarak kendi hayatında anlam oluşturmasını sağlar.
Duygusal düzenleme, öz‑şefkat ve öz‑sınır becerileri, diyaloğa dayalı terapi yöntemleri ve grup terapileriyle pekiştirilir. Aile veya çift terapisi, etkileşimdeki rollerin ve sorumlulukların yeniden dengelenmesine yardımcı olur.
Co-Dependents Anonymous gibi destek grupları, deneyim paylaşımı ve dayanışma ortamı sunar. Bireyler, benzer zorluklarla mücadele eden başkalarının hikayelerini dinleyerek yalnız olmadıklarını görür ve yıkıcı döngüyü kırmaya cesaret bulur.
Günlük hayatta özbakım pratiği; düzenli egzersiz, meditasyon, günlük tutma, hobiler ve sosyal destek ağının güçlendirilmesi gibi adımları içerir. Kod bağımlılığından kurtulma, kişinin kendi sınırlarını ve değerlerini keşfetmesiyle başlar ve yaşam boyu süren bir büyüme sürecidir.
