Kronik nüks, kişinin uzun süreli emek ve çabalarına rağmen tekrarlayan zararlı davranışlara veya alışkanlıklara geri dönmesidir. Bu durum bağımlılık, kaygı bozuklukları veya depresyon gibi çeşitli ruh sağlığı alanlarında görülebilir. Kronik nüksün en temel özelliği, değişim iradesiyle ani bir kontrol kaybı arasında gidip gelen içsel çatışmadır; kişi “bir daha asla” der, ancak belirli tetikleyicilerle eski alışkanlıklara çekilir.
Beyin düzeyinde incelendiğinde, nüks sürecinde dopamin yolakları tetikleyici unsurlara aşırı duyarlı hale gelir. Örneğin bir sigara içen, stres anında nikotin hatırasına bağlı olarak güçlü bir arzu yaşar. Prefrontal korteksteki inhibisyon mekanizmaları baskıya uğradığında, kişi mantıklı seçimler yerine ani dürtülerini öne çıkarır. Bu durum, nüksü engelleyen stratejileri uygulamayı zorlaştırır.
Nüks döngüsünü kırmanın ilk adımı, kendi tetikleyicilerini tanımaktır. Günlük tutarak stres, öfke veya yalnızlık gibi duygusal tetikleyicilerle karşılaştığında duygu dalgalanmaları ve davranış tepkileri izlenir. Sonra, alternatif başa çıkma yolları geliştirilir: derin nefes, kısa yürüyüş veya güvenilir bir arkadaşla konuşma şeklinde pratik yapılarak tetikleyici anlarda uygulanır.
Terapi yaklaşımlarından bilişsel davranışçı terapi, nüksü tetikleyen düşünceleri yeniden yapılandırmaya odaklanır. “Ben güçsüzüm” yerine “Geri dönsem bile tekrar deneyebilirim” inancı geliştirilir. Motivasyonel görüşme, kişinin değişim motivasyonunu kendi değerleri üzerinden güçlendirir. Relapse Prevention (Nüks Önleme) eğitimi, nüksün aşamalarını ve risk noktalarını detaylandırarak önleyici adımların planlanmasını sağlar.
Grup terapileri ve destek grupları, kronik nüks yaşayan bireylerin dayanışma ve deneyim paylaşımıyla nüks korkusunu hafifletir. Ortak başarı hikayeleri ve pratik ipuçları, kişinin yalnız olmadığını gösterir ve moral desteği sunar.
Bazı durumlarda ilaç tedavisi, nüks riskini azaltmaya yardımcı olabilir. Özellikle bağımlılık vakalarında, arzu baskılayıcı ilaçlar (örneğin naltrekson) nüksü kontrol etmeye destek olur. Bu tıbbi destek, psikoterapi ile bütünleştiğinde en etkili sonuçları verir.
Uzun vadeli başarı için kritik adım, nüksleri öğrenme fırsatı olarak görmek ve her gerilemede stratejileri güncelleyerek ilerlemektir. Dijital uygulamalar ve sürekli takip, erken uyarı sinyallerini yakalamak için kullanılabilir. Sonuçta, kronik nüks, kararlılık, doğru stratejiler ve destekle yönetilebilir bir süreç hâline gelir.
