Psikolojide “bağımlılık” terimi, bir kişinin günlük yaşamını ve genel iyilik hâlini olumsuz etkileyen, kalıcı nitelikteki madde kullanımı ya da dürtüsel davranış örüntüsünü tanımlamak için kullanılır. Bağımlılık, çoğu zaman bir maddeye veya davranışa yönelik hem psikolojik hem de fiziksel bağlılık olarak tanımlanır. Alkol veya uyuşturucu bağımlılığı gibi madde kullanım bozukluklarının yanı sıra, kumar, çevrim içi oyunlar, alışveriş veya internet bağımlılığı gibi davranışsal bağımlılıkları da kapsar.
Bağımlılığı olan kişiler, sağlıklarına, ilişkilerine veya mesleki sorumluluklarına zarar verse bile maddeyi kullanmaya ya da davranışı sürdürmeye yönelik yoğun bir istek (craving) hissederler. Kullanımı azaltmaya ya da bırakmaya çalıştıklarında terleme, titreme, huzursuzluk, uyku bozuklukları, yoğun kaygı ve depresif ruh hâli gibi yoksunluk belirtileri yaşayabilirler.
Bağımlılık çok boyutlu bir sorundur ve genetik yatkınlık, beyin kimyasındaki değişiklikler, travmatik yaşantılar, kronik stres ve sosyal faktörlerin etkileşimi sonucunda ortaya çıkar. Depresyon, anksiyete bozuklukları veya travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) gibi ruh sağlığı sorunları sıklıkla bağımlılıkla birlikte görülür ve bireyin fiziksel, duygusal ve sosyal refahı üzerinde derin etkiler yaratabilir.
Etkili tedavi, psikoterapiyi, ilaç tedavisini ve aile ile yakın çevrenin desteğini içeren bütüncül bir yaklaşım gerektirir. Bilişsel davranışçı terapi (BDT) tetikleyici düşünce ve duyguları tanımaya, zararlı kalıpları değiştirmeye ve sağlıklı başa çıkma stratejileri geliştirmeye yardımcı olur. Motive edici görüşme yöntemi (MI) değişim motivasyonunu artırır. Metadon veya buprenorfin gibi ilaçlar opioid bağımlılığında, naltrekson veya disülfiram ise alkol bağımlılığında craving'i azaltabilir ve nüks riskini düşürebilir.
Her kişinin bağımlılık deneyimi benzersizdir; bu nedenle tedavi planı da kişiye özgü olmalıdır. Fiziksel sağlık takibi, beslenme danışmanlığı, stres yönetimi ve eşlik eden ruhsal hastalıkların tedavisi, kalıcı iyileşme için kritik öneme sahiptir. Bağımlılıktan kurtulma süreci kimi zaman zorlayıcı olabilir; ancak nüksler bu yolculuğun normal bir parçasıdır ve başarısızlık yerine öğrenme fırsatı olarak değerlendirilmelidir.
Sen veya sevdiğin bir kişi bağımlılıkla mücadele ediyorsa, profesyonel yardım almak için gecikme. Ruh sağlığı uzmanları, destek hatları ve güvenilir sosyal çevre sana güvenli bir iyileşme zemini sunabilir. Doğru tedavi, kararlılık ve destek ile bağımlılığı yönetmek ve tatmin edici, üretken bir yaşama geri dönmek mümkündür.
