Narcistische persoonlijkheidsstoornis wordt gekenmerkt door een constant gevoel van superioriteit, een onverzadigbare behoefte aan bewondering en een gebrek aan empathie voor anderen. Mensen met deze stoornis hebben vaak een opgeblazen zelfbeeld, waarin zij zichzelf als uitzonderlijk en speciaal beschouwen. Ze verwachten bewondering en hebben moeite met het accepteren van kritiek, wat kan leiden tot defensief of agressief gedrag.
Vaak vertonen zij manipulatief en exploitatief gedrag om hun eigen belangen te bevorderen. Zo kunnen zij relaties aangaan met als hoofddoel erkenning te krijgen, en wanneer deze erkenning uitblijft, kunnen zij zich koud en afstandelijk opstellen. Hun relaties verlopen vaak oppervlakkig, omdat zij emotioneel onbereikbaar zijn en eigen behoeften altijd vooropstellen.
Het ontstaan van de stoornis is complex en omvat genetische aanleg, kinderlijke hechtingsproblemen en opvoedkundige factoren. Bijvoorbeeld een instabiele binding in de jeugd of ouders die overdreven lof of juist constante kritiek gaven, kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van narcistische trekken.
Diagnose vindt doorgaans plaats in de volwassenheid door een psychiater of psycholoog. Men let op kernsymptomen zoals grandiositeit, behoefte aan bewondering en gebrek aan empathie. Daarnaast worden copingpatronen en interpersoonlijke moeilijkheden geëvalueerd om andere persoonlijkheidsstoornissen uit te sluiten.
Psychotherapeutische interventies vormen de pijler van de behandeling. Cognitieve gedragstherapie helpt bij het herkennen en uitdagen van irrationele zelfversterkende gedachten en overtuigingen. Met psychodynamische therapie wordt gewerkt aan het doorgronden van onverwerkte jeugdtrauma’s en hechtingspatronen.
Daarnaast kan schema-therapie effectief zijn om hardnekkige negatieve overtuigingen over eigenwaarde aan te pakken. De therapeut stimuleert zelfinzicht en leert cliënten om empathische vaardigheden te ontwikkelen, door oefeningen in perspectiefwissel en emotionele regulatie.
Het behandeltraject vraagt lange adem: cliënten met een narcistische persoonlijkheidsstoornis kunnen weerstand bieden, omdat zij verandering zien als bedreiging voor hun zelfbeeld. Een vertrouwensband met de therapeut en realistische behandeldoelen zijn daarom essentieel.
Ondersteunende groepssessies of lotgenotengroepen bieden een veilige omgeving om feedback te ontvangen en sociale vaardigheden in de praktijk te brengen. Dit bevordert het besef dat anderen ook behoeften en gevoelens hebben, en moedigt constructieve interacties aan.
Hoewel volledig herstellen niet altijd mogelijk is, kunnen behandelingen leiden tot een toename van empathie, zelfreflectie en betere interpersoonlijke relaties. Succes wordt vaak gemeten aan verbeterde aanpassingsvaardigheden en een lager niveau van conflict in werk en privé.
Op lange termijn is het belangrijk om terugval te voorkomen door regelmatig zelfevaluaties en onderhoudssessies. Ondersteuning van familie of partners kan het proces versterken door eerlijke feedback en emotionele steun te bieden.
